Η Μονή Ρουσάνου, μετά την πρόσφατη, κατά τη δεκαετία του 1980, ριζική ανακαίνιση και αναστήλωση της από την αρμόδια Αρχαιολογική Υπηρεσία της περιοχής (7η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων), λειτουργεί ως γυναικείο μοναστήρι. Από τις αρχές του αιώνα μας η μονή είχε αρχίσει να εγκαταλείπεται και να ερημώνεται. Επί 20 σχεδόν χρόνια, και μέχρι το 1971 που πέθανε, ζούσε εκεί μόνη της η ευλαβική γερόντισσα από το Καστράκι Ευσεβία.

Η αιτία της επωνυμίας της Μονής Ρουσάνου δεν είναι εξακριβωμένη. Διάφορες ερμηνείες έχουν προταθεί, οι περισσότερες από τις οποίες δεν ανταποκρίνονται στα πράγματα. Πιθανότατα, η επωνυμία αυτή οφείλεται στον πρώτο οικιστή του βράχου ή στον κτίτορα του παλαιού αρχικού ναού. Η Μονή Ρουσάνου αναφέρεται με το όνομα αυτό σε επίσημα έγγραφα και κείμενα από την Τρίτη δεκαετία του ΙΣΤ΄ αιώνα, πράγμα που σημαίνει ότι και παλαιότερα ο βράχος ήταν γνωστός με την ονομασία αυτή.

Την σημερινή οικοδομική του μορφή πήρε το μοναστήρι κατά την Τρίτη δεκαετία του ΙΣΤ΄ αιώνα. Ο ναός είναι αφιερωμένος στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Όμως στη μονή εδώ με ιδιαίτερη μεγαλοπρέπεια και ευλάβεια τιμάται και πανηγυρίζεται και η μνήμη (4 Δεκ.), της Αγίας Βαρβάρας, με αθρόα συρροή των πιστών της περιοχής.

Στα μέσα του ΙΣΤ΄ αιώνα πρέπει να λειτούργησε εδώ, στη Μονή Ρουσάνου, βιβλιογραφικό εργαστήριο, με κύριο γνωστό κωδικογράφο, γύρω στα 1565, το ρουσανίτη ιερομόναχο Παρθένιο. Οι άλλοτε (μέχρι το 1909) 50 περίπου κώδικες της μονής έχουν ενταχθεί και ανήκουν σήμερα στη συλλογή των χειρογράφων της Αγίας Τριάδος.

Κατά καιρούς η μονή χρησίμευσε ως καταφύγιο και άσυλο κατατρεγμένων ατόμων και οικογενειών κατά τις διάφορες ιστορικές περιπέτειες του Έθνους. Έτσι, σύμφωνα με ενθύμηση του έτους 1757, στη μονή αυτή κατέφυγαν τότε πολλοί Τρικαλινοί, τους οποίους κατεδίωκε ο Τούρκος πασάς. Αλλά και στα 1897, μετά τον άτυχο ελληνοτουρκικό πόλεμο, πολλές οικογένειες της Καλαμπάκας και του Καστρακίου ζήτησαν άσυλο και βρήκαν θαλπωρή και ασφάλεια στη φιλόξενη στέγη της Μονής Ρουσάνου.