ΝΕΟΤΕΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Οι Τούρκοι πρωτοεισέβαλαν στην Ανατολική Θεσσαλία το 1393 και προέβησαν σε εποικισμό της με Τούρκους από τη Μ. Ασία. Δύο χρόνια αργότερα, το 1395, προωθήθηκαν προς τα δυτικά και κατέλαβαν την πόλη των Τρικάλων, την οποία κατέστησαν προχωρημένη στρατιωτική βάση εναντίον των ανυπότακτων κατοίκων της Πίνδου και των Αγράφων. Η κατάκτηση της πεδινής Δυτ. Θεσσαλίας έγινε με ειρηνικό τρόπο και χωρίς αντίσταση, λόγω της ακαταστασίας που επικρατούσε σ’ αυτή τον 14ο αιώνα, κατά τον οποίο βρισκόταν κάτω από διαφόρους δυνάστες, καθώς επίσης και λόγω της βαριάς φορολογίας και των καταπιέσεων, που είχαν εξαθλιώσει τους ελεύθερους γεωργούς και δουλοπαροίκους. Οι μεγάλες εκτάσεις πέρασαν στα χέρια των Τούρκων και έτσι δημιουργήθηκαν τα πρώτα τουρκικά τσιφλίκια στη Θεσσαλία.

Το 1444 σημειώθηκε μια νικηφόρα εξέγερση των Θεσσαλών εναντίον των Τούρκων. Επικεφαλής σ’ αυτή ήταν ο δεσπότης του Μυστρά Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, ο μετέπειτα τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου. Στην εξέγερση έλαβαν μέρος και οι Βλάχοι της Πίνδου. Προσωρινά τοποθετήθηκε Έλληνας διοικητής της Δυτ. Θεσσαλίας με έδρα το Φανάρι. Την άνοιξη όμως του 1446 ο Τούρκος στρατηγός Τουραχάν βέης εξεστράτευσε με πολυάριθμο στρατό εναντίον της Θεσσαλίας και ανάγκασε τον Κωνσταντίνο να την εγκαταλείψει στην οριστική κυριαρχία των Τούρκων, η οποία κράτησε έως το 1881.

Διοικητική διαίρεση

Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας ολόκληρη η Βαλκανική υπαγόταν στο Εγιαλέτι [= Βιλαέτι] της Ρούμελης, το οποίο υποδιαιρούνταν σε τρεις πτέρυγες και σε πολύ περισσότερα σαντζάκια. Το 1600 περίπου αυτά ανέρχονταν σε 24 και πριν από το 1821 είχαν μειωθεί σε 16. Στην αριστερή πτέρυγα του Βιλαετίου της Ρούμελης υπάγονταν τα σαντζάκια Τρικάλων, Ιωαννίνων, Πρεβέζης, Αργυροκάστρου, Μπερατίου και Δέβρες. Το σαντζάκι των Τρικάλων ήταν χωρισμένο σε 23 διαμερίσματα ή δήμους. Σύμφωνα με μαρτυρία του ‘Άγγλου συνταγματάρχη W. Leake (Ληκ) (Νοέμβριος 1809), κατά την εποχή του Αλή πασά των Ιωαννίνων, το διαμέρισμα των Τρικάλων ήταν χωρισμένο σε 8 τμήματα [= κόλια], τα οποία όλα μαζί περιελάμβαναν 180 χωριά. Η ασφάλεια του κάθε τμήματος είχε ανατεθεί σε κάποιον καπετάνιο - αρματολό, τον κολιτζή.

Από αυτά τα 5 εκτείνονταν στην ορεινή περιοχή Καλαμπάκας, Πύλης και Ασπροποτάμου:

Το κόλι του Κλεινοβού, που περιελάμβανε τα Βλαχοχώρια της περιοχής έως το Χαλίκι,
Το κόλι της Πόρτας, που περιελάμβανε τα χωριά από την Πύλη έως τον Ασπροπόταμο,
Το κόλι του Ριζού, που περιελάμβανε τα χωριά στα ριζά του Κόζιακα,
Το κόλι της Κράτζοβας, που περιελάμβανε τα χωριά της περιοχής Οξύνειας (βορειοδυτικά Χάσια) και
Το κόλι των Χασίων, που περιελάμβανε τα χωριά των ανατολικών Χασίων (περιοχή τ. δήμου Τυμφαίων).

Οι περιοδείες του Κοσμά του Αιτωλού

Στις παραδόσεις των κατοίκων της Πίνδου διατηρείται έντονο το πέρασμα και η διδασκαλία του Κοσμά του Αιτωλού από τα μέρη τους. Πράγματι περί τα τέλη του 18ου αιώνα επισκέφτηκε δύο φορές τα χωριά του Ασπροποτάμου ο πατρο-Κοσμάς. Στις 23 Φεβρουαρίου 1777 δίδαξε μπροστά σε συνάθροιση κατοίκων πολλών χωριών της Πίνδου: πρώτα στο Κοτρώνι (Δραμίζι), έπειτα στην Ελάτη (Τύρνα) και στο Νεραϊδοχώρι (Βετερνίκο). Την εποχή αυτή, 27 Φεβρουαρίου 1777, αλληλογραφεί με τον λόγιο επίσκοπο Σταγών Παρθένιο. Έναν χρόνο αργότερα, τον Φεβρουάριο του 1778, ξαναήρθε στο Ασπροπόταμο και κήρυξε στα χωριά Ελάτη, Νεραϊδοχώρι, Πύρρα, Δέση, Μηλιά, Κρανιά, Κλεινοβό κ.ά., όπου ίδρυσε κοινά σχολεία. Από εκεί κατέβηκε στα Τρίκαλα και τη Λάρισα και κατόπιν πηγαίνοντας προς τα Γρεβενά πέρασε από το Μαλακάσι.

Μετά την απελευθέρωση

Ο πόλεμος του 1897 Στις αρχές του 1897 η κυβέρνηση του Θ. Δεληγιάννη επεδίωξε τη σύγκρουση με την Τουρκία με σκοπό την εκδίωξη των Τούρκων από τις περιοχές Β της Θεσσαλίας. Ο πόλεμος αυτός, του οποίου οι επιχειρήσεις διεξήχθησαν στη Θεσσαλία, έληξε με ήττα του ελληνικού στρατού.

Στο χωριό Θεόπετρα Καλαμπάκας εγκατέστησε την έδρα της η Εθνική Εταιρεία, η οποία ανέλαβε την οργάνωση σωμάτων. Στις 27 και 28 Μαρτίου 3.000 ένοπλοι της Ε.Ε. εισέβαλαν στη Μακεδονία σε 3 σώματα. Στην αρχή σημείωσαν κάποιες επιτυχίες, όταν όμως δύο μέρες αργότερα δέχτηκαν επίθεση από τον τακτικό τουρκικό στρατό, διαλύθηκαν και επέστρεψαν στο ελληνικό έδαφος. Αυτή όμως η ενέργεια αποτέλεσε την αφορμή για την εκ μέρους της Τουρκίας κήρυξη του πολέμου στις αρχές Απριλίου 1897.

Οι σπουδαιότερες επιχειρήσεις έγιναν στην περιοχή του ν. Λαρίσης και του Ζάρκου. Στην περιοχή Αγιοφύλλου Καλαμπάκας τα ελληνικά τμήματα υποχώρησαν στις 12 Απριλίου και τα τουρκικά στρατεύματα προήλασαν στην κατεύθυνση Αγιόφυλλο - Καλαμπάκα - Δομοκός. Τότε πολλοί κάτοικοι (γυναικόπαιδα κυρίως) από τα χωριά των Χασίων και του κάμπου κατέφυγαν στα χωριά του Κόζιακα για περισσότερη ασφάλεια. Η κρίση τερματίστηκε με την υπογραφή στις 22 Νοεμβρίου 1897 της συνθήκης ειρήνης της Κωνσταντινουπόλεως, με την οποία η Ελλάδα επανακτούσε μεν τη Θεσσαλία, αλλά η γραμμή των συνόρων βελτιωνόταν υπέρ της Τουρκίας. Τότε κτίστηκε η Νέα Κουτσούφλιανη (σημερινή Παναγία) από τους κατοίκους της Παλιάς, η οποία περιήλθε στην Τουρκία.

Κατοχή - Αντίσταση

Στη διάρκεια της Γερμανοϊταλικής Κατοχής (1941-44) η ορεινή περιοχή του νομού Τρικάλων υπήρξε ένα από τα σπουδαιότερα κέντρα της Αντίστασης και βρισκόταν υπό τον έλεγχο του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, που είχε μάλιστα το Γενικό Στρατηγείο του στο ορεινό χωριό Περτούλι της Πίνδου. Στο ίδιο χωριό εγκαταστάθηκε και η έδρα του κοινού Γενικού Στρατηγείου των αντιστασιακών οργανώσεων ΕΛΑΣ, ΕΔΕΣ, ΕΚΚΑ και της Αγγλικής Αποστολής.

Ως σπουδαιότερες μάχες των ανταρτικών ομάδων εναντίον των στρατευμάτων κατοχής στην περιοχή του ν. Τρικάλων αναφέρονται: Η μάχης της Μερίτσας (Οξύνειας) που έγινε στις 12 Φεβρουαρίου 1943 κατά την οποία η ενέδρα και ο αιφνιδιασμός των ανταρτών στοίχισε στον ιταλικό στρατό 164 νεκρούς και 184 αιχμαλώτους. Από ελληνικής πλευράς υπήρξαν 7 νεκροί και 3 τραυματίες. Η μάχη της Καλαμπάκας, τη Μεγάλη Πέμπτη, 23 Απριλίου 1943, με 70 Ιταλούς νεκρούς. Η μάχη της Πόρτας (8-9 Ιουνίου 1943), κατά την οποία οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ προξένησαν σημαντικές απώλειες στους Ιταλούς. Χάρη στη δράση των ανταρτικών ομάδων οι περιοχές των Χασίων και της Πίνδου ήταν στην ουσία ελεύθερες από την παρουσία των στρατευμάτων Κατοχής. Ωστόσο ολόκληρη η περιοχή Τρικάλων και ιδιαίτερα η ορεινή δοκιμάστηκε σκληρά από τα αντίποινα των Γερμανών, οι οποίοι τον Οκτώβριο του 1943 έκαψαν πολλά χωριά και εκτέλεσαν πολλούς Έλληνες πατριώτες. Η πεδινή περιοχή του ν. Τρικάλων ελευθερώθηκε από τους Γερμανούς στις 18 Οκτωβρίου 1944, ενώ η ορεινή αποτελούσε τμήμα της «Ελεύθερης Ελλάδας» και ποτέ δεν κατακτήθηκε ουσιαστικά. Αξίζει να σημειωθεί ότι στρατιωτικός αρχηγός του ΕΛΑΣ ήταν ο Τρικαλινός στρατηγός Στέφανος Σαράφης.