ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ & ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ

Κρανιά: Η Ιερά Μονή Τιμίου Σταυρού Δολιανών, έχοντας 13 τρούλους, αποτελεί έναν από τους πιο αξιόλογους βυζαντινούς ναούς της Ελλάδας. Κτίσθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα σε ρυθμό βασιλικής με τρία κλίτη. Αρχικά λειτούργησε ως μοναστήρι αλλά εγκαταλείφθηκε το 1924. Εξωτερικά μπορεί κανείς να διακρίνει ανάγλυφες παραστάσεις, κάτι που συναντάμε και σε άλλες εκκλησίες της περιοχής. Ο ναός έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο μνημείο από το Υπ. Πολιτισμού.

"Ο ναός του Σταυρού χαρακτηρίζεται από την ιδιόρρυθμη αρχιτεκτονική του. Στο εσωτερικό του ιερού βήματος διαμορφώνεται σύνθρονο και επισκοπικός θρόνος. Επίσης είναι ανεπίχριστο και συνεπώς χωρίς αγιογραφίες, αναδεικνύοντας έτσι την λίθινη φυσιογνωμία του. Ο κεντρικός τρούλος διαθέτει και φανό ώς δέκατο τρίτο τρούλο". Ελένη Τσιμπίδα, αρχαιολόγος, Υπ. Πολιτισμού.

Αγία Παρασκευή: Στο κέντρο του χωριού υπάρχει ο Ι. Ναός της Αγίας Παρασκευής (1896). Τα ξωκλήσια των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου και Αγίας Μαρίνας. Επίσης ο Ι.Ν. Αγιου Γεωργίου (πρίν το 1790) με σταυροειδή τρούλο. 

Πολυθέα: Ο Άγιος Δημήτριος (1830) με το εντυπωσιακό πετρόχτιστο καμπαναριό

Ανθούσα: Σώζονται πολλά μνημεία, όπως η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής (1736) βόρεια του χωριού, καθώς και ο ναός των Αγίων Πάντων (1786) στην πλατεία του χωριού. Νοτιοδυτικά του χωριού σε απόσταση τριών χιλιομέτρων υπάρχει το μοναστήρι της Παναγίας της Γαλακτοτροφούσας (1799) δίπλα στον Ασπροπόταμο που αποτελεί ένα απο τα σημαντικότερα μνημεία της περιοχής. Πάνω από τον γυναικωνίτη υπάρχει το παρεκκλήσι στη μνήμη αποτομής της κεφαλής του Τιμίου Προδρόμου Ιωάννου που γιόρταζε στις 29 Αυγούστου. Σήμερα το μοναστήρι έχει κηρυχθεί διατηρητέο, επισκευάστηκε η στέγη του και ξαναχτίστηκαν τα κατεστραμμένα κελιά του. 

Κατάφυτο: Σώζεται η τρίκλιτη βασιλική του Αγίου Νικολάου (1763) με εντυπωσιακό τέμπλο.

Στεφάνι: Θαυμάστε την τρίκλιτη βασιλική της Αγίας Παρασκευής (1770)

Χαλίκι: Στην είσοδο του χωριού υπάρχει το μοναστήρι του Προφήτη Ηλία (1835) και ο ναός του άλλοτε μοναστηρίου της μεταμόρφωσης του Σωτήρος (1783). Γύρω από τους ναούς υπάρχουν τα ερείπια των κελιών των μοναχών. Στην πλατεία του χωριού εντυπωσιάζει η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής (1725) η οποία έχει τρίκλιτο νάρθηκα με γυναικωνίτη και περιλαμβάνει και το παρεκκλήσι του Αγ. Δημητρίου. Επίσης του ίδιου αιώνα είναι και ο ναός του Αγ. Γεωργίου που βρίσκεται απέναντι από το χωριό. Στο Χαλίκι υπάρχουν και τρεις μικροί ναοί των Αγ. Αποστόλων, του Αγ. Μόδεστου και του Αγ. Αθανασίου.

Καλλιρρόη: Ο ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου (πριν το 1600) κάηκε και ξαναχτίστηκε. Διασώθηκε μόνο το παλιό καμπαναριό. Επίσης ο ναός του Αγ. Νικολάου (πριν το 1600) γκρεμίστηκε το 1970 και ξαναχτίστηκε ενώ διασώθηκε τμήμα του τέμπλου και εικόνες.

ΠΕΤΡΙΝΑ ΓΕΦΥΡΙΑ

Τα Πέτρινα Γεφύρια του Ασπροποτάμου: Σε όλα σχεδόν τα χωριά ο επισκέπτης θα συναντήσει παλιά πετρόχτιστα τοξωτά γεφύρια. Τα πιο αξιόλογα είναι το γεφύρι του Μίχου στην Ανθούσα, τα γεφύρια του Μιχαλάκη Φίλου και της Καπραρίας στο Χαλίκι και το γεφύρι του Γκίκα στην Κρανιά. Απολαύστε τα γεφύρια που ενώνουν το παρελθόν με το μέλλον.  

ΠΑΛΙΑ ΑΡΧΟΝΤΙΚΑ

Οι Πετρόχτιστες Οικίες: Οι πέτρες είναι παραπάνω από άφθονες στην περιοχή. Δεν είναι λοιπόν περίεργο που το κύριο υλικό κατασκευής οικιών υπήρξε η πέτρα. Η συγκόλληση της πραγματοποιούνταν με ασβέστη και άμμο. Ο ασβέστης έβγαινε από το κάψιμο λίθων στις διάφορες ασβεσταρίες των χωριών. Οι χτίστες ήταν κυρίως Ηπειρώτες από χωριά όπως το Μιχαλίτσι και τα Πράμαντα. Στα συνάζια πάνω από τα κουφώματα χρησιμοποιούνταν κεδρόξυλα λόγω της αντοχής τους. Στη μεριά της κύριας εισόδου υπήρχαν κενά στις δυο πλευρές όπου έμπαινε το ξύλο που ασφάλιζε την πόρτα. Το πάχος των τοίχων άγγιζε τα 60 εκατοστά.

Οι λόγοι που επέβαλαν τους παχύς τοίχους ήταν πρώτον η ανάγκη προστασίας από το κρύο και τη ζέστη και δεύτερον η ανάγκη αντοχής του βάρους της σκεπής των σχιστολιθικών πλακών. Οι σκεπές αποτελούνταν από κορμούς ελάτου και από πλάκες. Τα υλικά μεταφέρονταν με άλογα ακολουθώντας τα μονοπάτια των χωριών.

Οι οικίες αποτελούνταν από το ανώγι, το κατώγι, το κελάρι και η γωνιά. Το ανώγι ήταν κυρίως χώρος υποδοχής των επισκεπτών. Στη γωνιά υπήρχε το τζάκι, ο γίκος και ο μισιντρές (ντουλάπα) και χρησιμοποιούνταν ως υπνοδωμάτιο. Το κελάρι χρησίμευε ως χώρος αποθήκευσης τροφίμων είτε αγορασμένων είτε παραγομένων από την οικογένεια. Τα αρχοντικά καταλάμβαναν περισσότερο χώρο και όγκο. Επίσης περιελάμβαναν μπαλκόνια ή προεξέχοντα τμήματα. Πολλά περιελάμβαναν εντυπωσιακές εξώπορτες.

Σήμερα σώζονται αρκετά παραδοσιακά σπίτια στη Διευρυμένη Κοινότητα τα οποία προκαλούν θαυμασμό. Το Χαλίκι και η Ανθούσα έχουν ανακηρυχθεί παραδοσιακοί οικισμοί, ενώ τα περισσότερα σπίτια της περιοχής περιέχουν παραδοσιακά στοιχεία.

Τα παλιά Αρχοντικά στο χωριό Χαλίκι: Επισκεφτείτε στο χωριό Χαλίκι τα παλιά πέτρινα αρχοντικά. Αν και αρκετές από τις πέτρινες σκεπές των σπιτιών έχουν αντικατασταθεί με σύγχρονες, αρκετά είναι τα σπίτια που φέρουν τη σφραγίδα της υπέροχης τέχνης της πέτρας. Το κονάκι του Χρήστου Δρόσου, του Κ. Ζιώζια, του Α. Δημάκη καθώς και το σχολείο του χωριού είναι οι εύγλωττοι μάρτυρες αυτής της τέχνης. Πολλά από τα καινούργια σπίτια που χτίζονται ακολουθούν την τέχνη της πέτρας συνεχίζοντας έτσι μια παράδοση αιώνων.

Τα παλιά Αρχοντικά στο χωριό Ανθούσα: Το αρχοντικό του Παπαστεργίου έχει ανακηρυχθεί μνημείο της νεότερης ιστορίας του παραδοσιακού οικισμού της Ανθούσας. Είναι λιθόκτιστο οικοδόμημα του 1877. Τα παράθυρα προστατεύονται με περίτεχνα μεταλλικά κιγκλιδώματα. Χαρακτηριστική είναι η "ζεματίστρα", λούκι που καταλήγει πάνω από την κεντρική είσοδο και μέσα από το οποίο οι ιδιοκτήτες του σπιτιού έριχναν ζεματιστό νερό σε επιδρομείς. Σήμερα το αρχοντικό είναι εγκατελειμμένο. (πηγη.ΚΕΝΑΚΑΠ)

Τα παλιά Αρχοντικά στο χωριό Τζούρτζια: Η Τζούρτζια είναι ένα από τα λίγα χωριά της περιοχής που δεν κάηκε κατά την διάρκεια του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου από τους Γερμανούς και έχουν διασωθεί αρκετά πετρόκτιστα σπίτια. 

ΠΕΤΡΙΝΕΣ ΒΡΥΣΕΣ  

Οι Πέτρινες βρύσες της περιοχής Ασπροποτάμου: Αρκετές είναι οι πέτρινες βρύσες που φέρουν τη σφραγίδα της υπέροχης τέχνης της πέτρας. Εύγλωττοι μάρτυρες αυτής της τέχνης είναι η πέτρινη βρύση στην πλατεία του χωριού Ανθούσα όπου η έξοδος του νερού γίνεται από το στόμα ανθρώπινου πέτρινου κεφαλιού καθώς και οι λιθόκτιστες βρύσες του Φίλου (1800 περίπου) και Φονίσκα (τέλη του 1900) στο χωριό Χαλίκι. Αξιόλογη βρύση (1887) με δύο κοπάνες συναντάμε στην Πολυθέα η οποία ανακαινίστηκε από τον πολιτιστικό σύλλογο του χωριού. Σε όλα τα χωριά της περιοχής, θα συναντήσετε πανέμορφες λιθόκτιστες βρύσες.      

Η ΔΡΑΚΟΛΙΜΝΗ ΒΕΡΛΙΓΚΑ  

Κοντά στο χωριό Χαλίκι συναντάμε τη δρακολίμνη Βερλίγκα την τρίτη κατά σειρά της Πίνδου που περιγράφει τόσο καλά ο Κώστας Κρυστάλλης (το κείμενο δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Παρνασσός» το 1890). Το καλοκαίρι του 1998 ο δημοσιογράφος της εφημερίδας "ΤΑ ΝΕΑ" Γιάννης Ντρενογιάννης επισκέφτηκε την δρακολίμνη Βερλίγκα και έγραψε για αυτή ένα πολύ παραστατικό άρθρο. Ακολουθεί απόσπασμα. 

"Πέρα από τους δύο γνωστούς δράκους, που ζούσαν ο ένας στην κορυφή του Σμόλικα (Λύγγος) και ο άλλος στην Γκαμήλα (ή Τύμφη) και τσακώνονταν μεταξύ τους (με τις αντίστοιχες λίμνες τους), υπήρχε και ένας τρίτος. Ένα θεριό που δεν φαινόταν. Μονάχα μια φορά πετάχτηκε μέσα από την πηγή, στριφογύρισε στην τρίτη Δρακόλιμνη και μετά βρήκε μια τρύπα και χάθηκε πάλι στα σωθικά τού Λάκμωνα (όρος Περιστέρι). Άλλοι είπαν ότι έμοιαζε με φίδι θεόρατο, και άλλοι τον είδαν σαν μαύρο δυνατό κριάρι. Η τρίτη αυτή Δρακόλιμνη ήταν σχεδόν κυκλική, μικρότερη από τις δύο άλλες, μα είχε το χαρακτηριστικό ότι χώνευε τα νερά της σχηματίζοντας χοάνη για τούτο και οι Βλάχοι της περιοχής την ονόμασαν Βρίγγα (κύκλος). Ετούτη η Δρακόλιμνη δεν διατηρεί πλέον νερό από το καλοκαίρι έως τα τέλη φθινοπώρου, πράγμα φυσιολογικό, αφού «πεθαίνει». Οι Δρακόλιμνες αποτελούν ένα γεωλογικό φαινόμενο που οφείλεται στην εποχή των παγετώνων. Βέβαια τα ίχνη των παγετώνων έχουν εξαφανιστεί από τα ελληνικά βουνά και τα μόνα στοιχεία που έχουν απομείνει είναι η Μαύρη Πεύκη και οι Δρακόλιμνες, οι οποίες έχουν και κάποιο όριο ζωής, σίγουρα περιορισμένο. Το Χαλίκι σκαρφαλωμένο στα 1.150 μέτρα είναι το βορειότερο χωριό της περιοχής του Ασπροποτάμου και μπορείτε να φτάσετε είτε μέσο Πύλης Τρικάλων είτε από την Καλαμπάκα είτε από το Μέτσοβο. 

ΚΑΤΑΡΡΑΚΤΕΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ  

Οι καταρράκτες του Άσπρου. Κοντά στο χωριό Χαλίκι συναντάμε τις πηγές του ποταμού Αχελώου όπου οι ντόπιοι τον ονομάζουν Ασπροπόταμο. Κατά την διαδρομή από το Χαλίκι προς τη Ρόνα και την Βουρτόπα (προς Μέτσοβο) θα συναντήσετε τις πηγές του ποταμού που καθώς κατεβαίνει το βουνό δημιουργούνται εντυπωσιακοί καταρράκτες. Μερικοί από αυτούς ξεπερνάνε τα 5 μέτρα, η προσέγγισή τους είναι σχετικά εύκολη και το θέαμα που προσφέρουν εντυπωσιακό.

Ο καταρράκτης της Τζούρτζιας. Κοντά στο χωριό Τζούρτζια συναντάμε τον μεγαλύτερο καταρράκτη της περιοχής τον οποίο οι ντόπιοι ονομάζουν "Το μαντάνι του Δαίμονα". Το ύψος του ξεπερνά τα 15 μέτρα και βρίσκεται σε υψόμετρο 1000 μέτρων. Η προσέγγισή του είναι μια μικρή περιπέτεια!  

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΜΟΥΣΕΙΑ

Κρανιά: Το έτος 2001 λειτούργησε για πρώτη φορά στην Κρανιά λαογραφικό μουσείο που δημιουργήθηκε από τον πολιτιστικό σύλλογο του χωριού. Η στέγασή του γίνεται στο σχολείο του χωριού που ανακαινίστηκε για αυτό το λόγο. Το μουσείο διαθέτει πλήθος εκθεμάτων όπως παραδοσιακά υφαντά, αργαλειό, νυφικό κρεβάτι & σαρμανίτσα, κουζινικά, και μεγάλο φωτογραφικό αρχείο. Επισκεφθείτε το για να θαυμάσετε τα πλούσια εκθέματα του.

Ανθούσα: Στο χωριό Ανθούσα έχει δημιουργηθεί Λαογραφικό Μουσείο από τον Πολιτιστικό σύλλογο και τον αείμνηστο, αιώνιο εραστή του Ασπροποτάμου και της Ανθούσας, Δ. Α. Αλεξίου. Ο χώρος στον οποίο στεγάζεται είναι το παλιό σχολείο του χωριού, το οποίο έχει ανακαινιστεί.

Χαλίκι: Ο Πολιτιστικός σύλλογος Χαλικίου ανακαίνισε το παλιό δημοτικό σχολείο το οποίο λειτουργεί ως Πολιτιστικό κέντρο. Περιέχει μια αξιόλογη έκθεση με λαογραφικά αντικείμενα που δώρισαν οι κάτοικοι. 

Κέντρο Περιβαλλοντικής Ενημέρωσης-Συνεδριακό Κέντρο. Στην περιοχή Τρία Ποτάμια του Ασπροποτάμου βρίσκεται το Κέντρο Περιβαλλοντικής Ενημέρωσης. Η περιβαλλοντική εταιρεία ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ μελέτησε και κατασκεύασε τα εκθέματα του Κέντρου. Στόχος του είναι να προβάλει το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον της περιοχής και να διευκολύνει τον επισκέπτη στην περιήγηση και τον προσανατολισμό του. Στα εκθέματα περιλαμβάνονται: 
• Τρισδιάστατη μακέτα της περιοχής, γεωφυσικός χάρτης, όπου προβάλλονται τα στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος, τα μνημεία, τα γεφύρια κλπ. 
• Σχηματικός χάρτης της περιοχής, με έμφαση στον φυσικό πλούτο και κυρίως στην άγρια ζωή και τους βιοτόπους της. 
• Εκθεματική επιφάνεια, όπου εμφανίζονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες που αναπτύχθηκαν στην περιοχή (μεταποίηση ξυλείας, κτηνοτροφία). 
• Εκθεματική επιφάνεια, όπου εμφανίζονται τα μοναστήρια και τα μνημεία, οι αρχαιολογικοί και θρησκευτικοί χώροι της περιοχής.

ΤΑ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ

• η δρακολίμνη Βερλίγκα το Μάιο και Ιούνιο που λιώνουν τα χιόνια, 
• η Ιερά Μονή Τιμίου Σταυρού Δολιανών με τους 13 τρούλους,
• το δίτοξο γεφύρι του Μίχου στην Ανθούσα, το σημαντικότερο γεφύρι της περιοχής,
• τα παλιά Αρχοντικά σε όλα τα χωριά,
• η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής (1725) στο Χαλίκι,
• το μοναστήρι της Παναγίας της Γαλακτοτροφούσας (1799) στην Ανθούσα,
• το μαντάνι του Δαίμονα στη Τζούρτζια, τον μεγαλύτερο καταρράκτη της περιοχής,
• το Κέντρο Περιβαλλοντικής Ενημέρωσης στο διοικητήριο,
• οι παραδοσιακοί νερόμυλοι στα περισσότερα χωριά,
• το γεφύρι του Φίλου στις πρώτες πηγές του Αχελώου,
• τα καταφύγια άγριων ζώων στο Στεφάνι και το Κατάφυτο,
• οι πρώτες πηγές του Αχελώου κοντά στο Χαλίκι και οι 3 καταρράκτες που σχηματίζουν η Κακαρδίτσα, το υψηλότερο όρος της νότιας Πίνδου, 
• το Μοναστήρι του Προφήτη Ηλία στο Χαλίκι